Πώς το Αζερμπαϊτζάν καταστρέφει τον αρμενικό πολιτισμό: άρθρο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Ca’ Foscari της Βενετίας

Η εφημερίδα “Avvenire” του Βατικανού δημοσίευσε άρθρο του Άλντο Φεράρι, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας, σχετικά με την πολιτική του Αζερμπαϊτζάν να καταστρέφει την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Στο άρθρο με τίτλο “Nagorno-Karabakh: Έτσι το Αζερμπαϊτζάν διαγράφει την αρμενική κουλτούρα”, ο Ιταλός καθηγητής, επικαλούμενος στοιχεία του ερευνητικού προγράμματος “Caucasus Heritage Watch”, δήλωσε ότι μετά την πτώση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον Σεπτέμβριο του 2023, περισσότερα από 50 πολιτιστικές αρμενικές κατασκευές καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές.
«Οι Αρμένιοι και οι Αζερμπαϊτζάν είχαν πολύ αμφιλεγόμενες σχέσεις από τότε που ξέσπασαν βίαιες συγκρούσεις κατά τη ρωσική επανάσταση το 1905.

Η σοβιετική επιλογή να μεταβιβάσει τις αμφισβητούμενες περιοχές του Ναχιτσεβάν και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν ενέτεινε την εχθρότητα μεταξύ των δύο χωρών. Το αίτημα των Αρμενίων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να ενταχθούν στην Αρμενία το 1988 προκάλεσε μαζικά πογκρόμ εναντίον τους στις αζερικές πόλεις Σουμγκάιτ και Μπακού.

«Στον πόλεμο του 1992-1994, γεννήθηκε η Αρμενική Δημοκρατία του Αρτσάχ (το παλαιότερο αρμενικό όνομα της περιοχής), η οποία δεν αναγνωρίστηκε από τη διεθνή κοινότητα και περιελάμβανε περιοχές που κατοικούνταν στο παρελθόν από Αζέρους», λέει ο συγγραφέας του άρθρου.

Ο Άλντο Φεράρι πρόσθεσε ότι τρεις δεκαετίες διπλωματικών διαπραγματεύσεων δεν έδωσαν απότέλεσμα μέχρι που το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τον πλήρη έλεγχο της περιοχής, πρώτα με έναν νικηφόρο πόλεμο τον Σεπτέμβριο-Νοέμβριο του 2020 και στη συνέχεια με μια σύντομη αλλά αιματηρή στρατιωτική επέμβαση τον Σεπτέμβριο του 2023.

«Σε συνθήκες σχεδόν τέλειας αδιαφορίας από τη διεθνή κοινότητα, ολόκληρος ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα σπίτια, τις εκκλησίες και τους τάφους του και να αναζητήσει καταφύγιο στη Δημοκρατία της Αρμενίας.

“Σε συνθήκες σχεδόν πλήρους αδιαφορίας της διεθνούς κοινότητας, ολόκληρος ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει για πάντα τα σπίτια, τις εκκλησίες και τους τάφους του, καταφεύγοντας στη Δημοκρατία της Αρμενίας. Η πολιτική και στρατιωτική νίκη του Αζερμπαϊτζάν είναι στην πραγματικότητα πλήρης, αλλά οι αρχές του Μπακού συνεχίζουν τη σύγκρουση ακόμη και τώρα με άλλα μέσα, ιδίως ακολουθώντας την πολιτική της λεηλασίας της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς, της οποίας το Ναχιτζεβάν ήταν ένα τραγικό παράδειγμα. Σε αυτή την αυτόνομη δημοκρατία, η οποία δόθηκε στο Αζερμπαϊτζάν από τις σοβιετικές αρχές, οι Αζερμπαϊτζανοί διέπραξαν μια πραγματική πολιτιστική γενοκτονία τις τελευταίες δεκαετίες, καταστρέφοντας όλη την αρμενική πολιτιστική κληρονομιά. Πρόκειται για την καταστροφή περίπου 90 εκκλησιών και 10.000 σταβροπέτρων που χαρακτηρίζουν την αρμενική πνευματική τέχνη. Η καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς των Αρμενίων έσβησε τη μνήμη της χιλιετούς παρουσίας τους σε αυτή την περιοχή. Τώρα που το Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν υπάρχει πια, πρέπει να αναρωτηθούμε αν τα χιλιάδες αρμενικά μνημεία που έχουν περάσει υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν θα έχουν την ίδια τύχη. Η πιο αξιόπιστη πηγή από αυτή την άποψη είναι το ερευνητικό πρόγραμμα Caucasus Heritage Watch από αρχαιολόγους των πανεπιστημίων Cornell και Purdue στις Ηνωμένες Πολιτείες. Χρησιμοποιώντας αεροφωτογραφίες, τεκμηριώνουν ότι 57 από τα 452 μνημεία που παρατηρήθηκαν από την πτώση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον Σεπτέμβριο του 2023 έχουν ήδη καταστραφεί, υποστεί ζημιές ή κινδυνεύουν.

Παρά τη σοβαρότητα αυτής της καταστροφής, είναι επίσης πιθανό να ήθελαν να διατηρήσουν αυτά τα μνημεία, τουλάχιστον εν μέρει, με βάση την δήθεν “αλβανική” προέλευσή τους. Αν και οι σημερινοί Αζερμπαϊτζάν είναι στην πραγματικότητα μουσουλμάνοι και μιλούν μια τουρκική γλώσσα, συνδέουν την ιστορία και τον πολιτισμό τους με το αρχαίο Βασίλειο της Αλβανίας.

Παρόλο που οι σημερινοί Αζέροι είναι στην πραγματικότητα μουσουλμάνοι και τουρκόφωνοι, συνδέουν την ιστορία και τον πολιτισμό τους με το αρχαίο Βασίλειο της Αλβανίας στον Καύκασο, το οποίο κατοικούνταν από Καυκάσιους λαούς που υιοθέτησαν τον Χριστιανισμό τον 4ο αιώνα. Αυτό όμως δεν είναι η βαλκανική Αλβανία.

Μπορεί να ειπωθεί ότι η αρχαία Αλβανία επικαλύπτονταν εν μέρει με το σημερινό έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά περιοριζόταν μόνο στις περιοχές στην αριστερή όχθη του ποταμού Κούρα.

Το 387, μετά την πρώτη διχοτόμηση του Βασιλείου της Αρμενίας μεταξύ των Σασσανιδών και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι δύο ανατολικότερες επαρχίες, το Αρτσάχ και το Ουτίκ, εντάχθηκαν στην Καυκάσια Αλβανία.

Από την υιοθέτηση του χριστιανισμού στις αρχές του 4ου αιώνα, οι δεσμοί μεταξύ της Αρμενίας και της Αλβανίας ήταν όντως αρκετά βαθιοί, τόσο ιστορικά όσο και πολιτιστικά.

Σύμφωνα με τον Koryun (442–48) και άλλες αρμενικές πηγές, στις αρχές του πέμπτου αιώνα, ο μοναχός Mesrop Mashtots (362–440) δημιούργησε τόσο το αρμενικό όσο και το αλβανικό αλφάβητο.

Η ιστορία της αληθινά χριστιανικής Αλβανίας είναι γνωστή κυρίως από αρμενικές πηγές, ιδιαίτερα η ιστορία της Αλβανίας που συνέταξε ο Μοβσές Καλανκατβάτσι στα τέλη του 10ου αιώνα.

Ωστόσο, σε αντίθεση με την Αρμενία και τη γειτονική Γεωργία, η Καυκάσια Αλβανία ισλαμοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό από Άραβες προς τα τέλη του 8ου αιώνα.

Αργότερα, η μουσουλμανική συνιστώσα αυτής της περιοχής πέρασε υπό τουρκική επιρροή, ενώ η χριστιανική συνιστώσα διατηρήθηκε κυρίως από τους Αρμένιους.

Επί του παρόντος, μια μικρή κοινότητα Ούντι στο Αζερμπαϊτζάν διατηρεί άμεσα την αρχαία αλβανική γλώσσα.

Η πλειοψηφία των Αλβανών που παραμένουν χριστιανοί αποτελούν μέρος της αρμενικής εκκλησιαστικής κοινότητας από τον 8ο αιώνα.

Η επισκοπική κατοικία Gandzasar στο Αρτσάχ, που έγινε γνωστή ως Karabakh τον 12ο αιώνα, διατήρησε το όνομα “Αλβανικό Καθολικό” μέχρι τον 19ο αιώνα, αν και κυβερνήθηκε από την οικογένεια των Αρμενίων πριγκίπων Hasan-Jalalian. Για αρκετούς αιώνες, παρά την αυξανόμενη παρουσία των Τούρκων νομάδων, η αρμενική αριστοκρατία με τη μορφή των λεγόμενων μελίκων διατηρήθηκε στο Καραμπάχ μέχρι την κατάκτησή του από τους Ρώσους στις αρχές του 19ου αιώνα. Σε σύγκριση με τη Γεωργία και την Αρμενία, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ισχυρή συνέχεια της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας, το Αζερμπαϊτζάν είναι στην πραγματικότητα μια νεότερη πολιτική μονάδα και φέρει ακόμη και το όνομα μιας περιοχής στο βόρειο Ιράν, νότια του ποταμού Αράξ, η οποία μέχρι το 1917 ήταν το όνομα μιας περιοχής στο βόρειο Ιράν. Ήδη κατά τη διάρκεια των σοβιετικών χρόνων, στο Μπακού καταβλήθηκαν προσπάθειες για τη διαμόρφωση μιας εθνικής ταυτότητας που, εκτός από το ότι ανήκε στον τουρκικό πολιτιστικό κόσμο, διαβεβαίωνε τη σημασία των δεσμών με την καυκάσια Αλβανία. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε σε πολλές δημοσιεύσεις από τον Ζίγια Μπουνιάτοφ (1923-1997), τον αναγνωρισμένο πατέρα της ιστοριογραφίας του Αζερμπαϊτζάν. “Η ιστορική σύνδεση του Αζερμπαϊτζάν με την αρχαία Αλβανία είναι στην πραγματικότητα ένα συγκεκριμένο γεγονός, το οποίο, ωστόσο, χρησιμοποιείται με εξαιρετικά εθνικιστικό τρόπο, ανακηρύσσοντας ως εξ ολοκλήρου αλβανική κληρονομιά ό,τι είναι χριστιανικό στο σημερινό έδαφός του, συμπεριλαμβανομένων των πολυάριθμων αρμενικών μνημείων του Ναγκόρνο-Καραμπάχ”, γράφει ο συγγραφέας του άρθρου.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η ερμηνεία αυτή βασίζεται σε μια ριζική διαστρέβλωση των ιστορικών και πολιτιστικών γεγονότων, με αποτέλεσμα οι θεωρίες του Αζερμπαϊτζάν για την Καυκάσια Αλβανία να στερούνται ουσιαστικά κάθε επιστημονικής εγκυρότητας. “Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την εκδοχή των αζέρων “επιστημόνων”, οι Αρμένιοι ήρθαν στο Καραμπάχ μόνο μετά την κατοχή του Καυκάσου από τους Ρώσους, δηλαδή στις αρχές του 19ου αιώνα. Η θέση αυτή, προφανώς χωρίς βάση, υπερασπίζεται από το Αζερμπαϊτζάν με συστηματική παραποίηση της ιστορικής πραγματικότητας, η οποία, δυστυχώς, χάρη στην εκτεταμένη παρέμβαση και χρηματοδότηση, αρχίζει να γίνεται αντιληπτή και στο εξωτερικό.

Από τα λεγόμενά του προκύπτει ότι η αποδοχή χωρίς κριτική της αζερικής ανασυγκρότησης της Καυκάσιας Αλβανίας σημαίνει τη συμμετοχή σε μια νέα πολιτιστική γενοκτονία κατά των Αρμενίων, οι οποίοι όχι μόνο καταστράφηκαν και εκδιώχθηκαν από τα πατρογονικά τους εδάφη πρώτα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τώρα στο Αζερμπαϊτζάν, αλλά και στερήθηκαν το μεγαλύτερο μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς.

Μνημεία του χριστιανικού πολιτισμού, που κάποτε εξαπλώθηκαν από τον Καύκασο στη Μεσόγειο, κινδυνεύουν να καταστραφούν.

Ο δρόμος προς την Ανατολική Τουρκία είναι μια οδυνηρή διαδρομή που περνά μέσα από τη μνήμη ενός λαού που καταστράφηκε βάναυσα πριν από έναν αιώνα, του οποίου τα μνημεία εξακολουθούν να μαρτυρούν το μεγαλείο του. Το Αζερμπαϊτζάν ενεργεί τώρα πιο συντονισμένα, καταστρέφοντας όλα τα ίχνη της αρμενικής παρουσίας, όπως δυστυχώς έχει ήδη κάνει στο Ναχιτσεβάν ή όπως κάνει τώρα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μέσω της “αλβανοποίησης”, και όπου δεν υπολείπονται οι πραγματικές καταστροφές. Το “αλβανικό” σχέδιο των αρχών του Μπακού είναι να δημιουργήσουν μια καυκάσια Αλβανία, η οποία θα είναι εντελώς απαλλαγμένη από δεσμούς με την Αρμενία. Μια Αλβανία χωρίς εκκλησίες με αρμενικές επιγραφές που πρέπει να σβηστούν, χωρίς σταυροθόλια που πρέπει να καταστραφούν επειδή η αρμενικότητα είναι πολύ προφανής, χωρίς μεσαιωνικά νεκροταφεία επειδή οι επιτύμβιες στήλες μαρτυρούν για τη ‘θπαρξη της αρχαίας αρμενικής παρουσίας’, κ.λπ. κ.λπ.

Πρόκειται για ένα πραγματικά καταστροφικό και άθλιο σχέδιο που δεν πρέπει να υποστηριχθεί με κανέναν τρόπο. Επιπλέον, η μυθοπλασία αυτής της μη αρμενικής Αλβανίας δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός στον δημόσιο λόγο του Μπακού, στον οποίο το έδαφος της Δημοκρατίας της Αρμενίας εξακολουθεί να αναφέρεται συχνά ως “Δυτικό Αζερμπαϊτζάν”, αμφισβητώντας ακόμη και την ύπαρξη αυτής της χώρας.

Όπως βλέπουμε, ενώ στο πολιτιστικό πεδίο το φάντασμα της Καυκάσιας Αλβανίας έχει γκροτέσκες συνέπειες λόγω της πλήρους ασυμβατότητάς του, στο πολιτικό πεδίο υπάρχουν εξαιρετικά επικίνδυνες συνέπειες που δεν πρέπει να υποτιμηθούν. Και οι οποίες, σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, με βάση το σεβασμό στην ιστορική πραγματικότητα και την τραγική μοίρα του αρμενικού λαού”, κατέληξε ο Άλντο Φεράρι.