Ο Τομ ντε Βάαλ, κορυφαίος αναλυτής του Carnegie Endowment for International Peace, έγραψε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα του ιδρύματος στο οποίο αναφέρθηκε στην πιθανότητα αναζωπύρωσης των εχθροπραξιών μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν το 2024.
Τόσο στην Ουκρανία όσο και στον Νότιο Καύκασο, το 2024 θα είναι ένα κρίσιμο έτος και ταυτόχρονα μια δοκιμασία για τους Ευρωπαίους πολιτικούς.
Τίθεται το ζήτημα για το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία και αν θα είναι έτος πολέμου ή ειρήνης. Οι διαπραγματεύσεις για μια διμερή ειρηνευτική συμφωνία που θα εξομαλύνει τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών μετά από τριάντα χρόνια συγκρούσεων συνεχίζονται, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει απειλή βίας στη νότια Αρμενία και γύρω από αυτήν, στην περιοχή που ονομάζεται Σιούνικ, ιστορικά γνωστή ως Ζανγκεζούρ.
Το Αζερμπαϊτζάν εξακολουθεί να έχει τα περισσότερα ατού. Ο πρόεδρος Ιλχάμ Αλίγιεφ επανεξελέγη για πέμπτη θητεία στην προεδρία στις 7 Φεβρουαρίου. Ποτέ δεν φαινόταν τόσο σίγουρος. Ο Αλίγιεφ απέκτησε νέα νομιμοποίηση στα μάτια της κοινής γνώμης με τη στρατιωτική του νίκη τον περασμένο Σεπτέμβριο, όταν τα στρατεύματά του κατέλαβαν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ σε μια αστραπιαία επιχείρηση, αναγκάζοντας ολόκληρο τον αρμενικό πληθυσμό να φύγει και επιλύοντας τη σύγκρουση δεκαετιών με βία.
Η επιχείρηση στο Καραμπάχ επιτάχυνε την αλλαγή των σχέσεων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Δύσης, η οποία μέχρι την τελευταία στιγμή προσπαθούσε να επιτύχει ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι σχέσεις μεταξύ της Αρμενίας και της Ρωσίας βρίσκονται σε διαδικασία θεαματικής κατάρρευσης, ενώ η ΕΕ εντείνει τη συνεργασία της με την Αρμενία.
Και αντίθετα, η αυτοπεποίθηση του Αλίεφ πηγάζει από μια διπλή ασφαλιστική πολιτική με τους δύο μεγάλους γείτονές του: τη στενή συμμαχία με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και την αμοιβαία επωφελή εταιρική σχέση με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η έμφαση δίνεται περισσότερο στους δύο ηγέτες παρά στις χώρες τους – πρόκειται για έναν πολύ προσωπικό δεσμό μεταξύ των ανθρώπων που μιλούν την ίδια γλώσσα της εξουσίας και του χρήματος.
Οι συνομιλίες με τη διαμεσολάβηση της Δύσης στις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον έχουν ανασταλεί από το περασμένο καλοκαίρι. Απομένει η διμερής διαδικασία, υπό την ηγεσία των συμβούλων εθνικής ασφάλειας της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, που εργάζονται πάνω στο κείμενο μιας ειρηνευτικής συμφωνίας.
Πρόκειται για μια σοβαρή διαδικασία που απέδωσε καλά αποτελέσματα στις 7 Δεκεμβρίου, όταν οι Αρμένιοι κρατούμενοι απελευθερώθηκαν με αντάλλαγμα την άρση του βέτο που άσκησε η Αρμενία στη διοργάνωση από το Αζερμπαϊτζάν της συνόδου κορυφής για το κλίμα COP-29 στο Μπακού στα τέλη του 2024.
Η διμερής ειρηνευτική διαδικασία χωρίς διαμεσολαβητές έχει το πλεονέκτημα ότι καμία ξένη ατζέντα ή εγωισμός δεν μπορεί να εμποδίσει την επίτευξη μιας συμφωνίας. Αλλά η αρμενική πλευρά φοβάται επίσης ότι σε μια ασύμμετρη κατάσταση, το Μπακού θα μπορεί να επιβάλει την ατζέντα του απαιτώντας παραχωρήσεις και απειλώντας παράλληλα να χρησιμοποιήσει βία.
Σύμφωνα με πληροφορίες, υπάρχουν τρία βασικά εμπόδια για την επίτευξη συμφωνίας. Το ένα είναι η οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, όπου οι πολυάριθμοι χάρτες από διαφορετικές περιόδους της σοβιετικής εποχής δίνουν διαφορετικές ερμηνείες για το πού πρέπει να τραβηχτούν οι συνοριακές γραμμές.
Ένα δεύτερο ζήτημα είναι ποιες διεθνείς εγγυήσεις και μηχανισμός επίλυσης διενέξεων θα χρειαστούν για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της συμφωνίας. Οι Αρμένιοι επιθυμούν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διεθνή υποστήριξη, ενώ οι Αζέροι επιθυμούν ελάχιστη συμμετοχή.
Το τρίτο ζήτημα είναι το εξαιρετικά αμφιλεγόμενο ζήτημα του ανοίγματος ενός επί μακρόν κλειστού διαδρόμου ή οδού διέλευσης μέσω 43 χιλιομέτρων αρμενικού εδάφους που συνδέει το κύριο τμήμα του Αζερμπαϊτζάν με τον εξκλάβιο Ναχιτζεβάν, που συνορεύει με την Τουρκία. Το Αζερμπαϊτζάν ενδιαφέρεται για την επανασύνδεση της διαδρομής μεταξύ των δύο τμημάτων του εδάφους του, η οποία θα έχει όσο το δυνατόν λιγότερο αρμενικό έλεγχο. Η Αρμενία δεν θέλει να παραχωρήσει την κυριαρχία και την ασφάλεια του στρατηγικά σημαντικού νότιου συνοριακού εδάφους της.
Υπάρχει έντονο δυτικό στρατηγικό ενδιαφέρον για το δεύτερο σημείο, και ακόμη περισσότερο για το τρίτο – το ζήτημα του λεγόμενου διαδρόμου Ζανγκεζούρ. Όσον αφορά την ασφάλεια, το Αζερμπαϊτζάν επιμένει ότι οι συνοριοφύλακες της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB) να προστατεύσουν τις σιδηροδρομικές και οδικές συνδέσεις. Επικαλούνται την τριμερή δήλωση κατάπαυσης του πυρός Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν-Ρωσίας του Νοεμβρίου 2020, η οποία αναφέρει ρητά αυτό, παρόλο που το υπόλοιπο μέρος της συμφωνίας αυτής έχει πλέον χάσει τη συμασία του. Τον Ιανουάριο, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επανέλαβε ότι αυτό το μέρος της συμφωνίας πρέπει να εφαρμοστεί.
Από την πλευρά της, η αρμενική πλευρά εργάζεται για να απαλλαγεί από τη ρωσική επιρροή, συμπεριλαμβανομένων των συνοριοφυλάκων που σταθμεύουν εκεί μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Εάν οι Ρώσοι παρέμεναν κατ’ εντολή του Αζερμπαϊτζάν, αυτό θα αποτελούσε σοβαρό στρατηγικό πλήγμα.
Η Αρμενία θεωρεί ότι υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ Μπακού και Μόσχας στην οποία έχει συμφωνήσει η Άγκυρα. Υπάρχουν τουλάχιστον έμμεσες ενδείξεις που επιβεβαιώνουν αυτό. Για τους Ρώσους, ο έλεγχος της οδού διέλευσης θα ήταν μια μεγάλη επιτυχία. Θα έπαιρναν επίσημα τον έλεγχο επί του τμήματος του σιδηροδρόμου που συνδέει τη Ρωσία και το Ιράν με τον Περσικό Κόλπο. Αυτή θα ήταν η κύρια σιδηροδρομική διαδρομή βορρά-νότου μέσω της οποίας η Ρωσία θα μπορούσε να αποκαταστήσει τους δεσμούς της με τη Μέση Ανατολή, καθώς ο πόλεμος με την Ουκρανία και η αντιπαράθεση με τη Δύση θα συνεχιστούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το ανησυχητικό σενάριο είναι ότι δεν θα υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία μέχρι το Αζερμπαϊτζάν να μην πάρει αυτό που θέλει στη νότια Αρμενία. Με άλλα λόγια, το 2024 η Αρμενία είναι πιθανό να βρεθεί υπό έντονη πίεση από το Μπακού και τη Μόσχα, οι οποίες θα χρησιμοποιήσουν διαφορετικές μεθόδους για να αναγκάσουν την Αρμενία να εφαρμόσει το σχέδιο του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ, με το οποίο ούτε το Ερεβάν ούτε οι δυτικές δυνάμεις δεν θα είναι ικανοποιημένες.
Για αυτό το λόγο, τα επεισόδια βίας σε τοπικό επίπεδο, όπως αυτό που συνέβη κοντά στο Νερκίν Χάντ, πρέπει να παρακολουθούνται πολύ προσεκτικά. Μικρές συγκρούσεις όπως αυτή μπορούν να οδηγήσουν σε νέες συγκρούσεις και μοιραίες συνέπειες για ολόκληρη την περιοχή.
