Στην κοινή ακρόαση των Επιτροπών Νομικών Θεμάτων και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μετανάστευσης και Παρακολούθησης της ΚΣΣτΕ, ο Τόμας ντε Βάαλ, ανώτερος ερευνητής του αναλυτικού κέντρου Carnegie Europe, έκανε μια ομιλία και σημείωσε ότι ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν κατά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, υπάρχουν θύματα και τραυματισμοί μεταξύ στρατιωτών και αμάχων.
«Αυτή είναι μια ανθρώπινη τραγωδία. Σχεδόν όλος ο πληθυσμός κατέφυγε στην Αρμενία. Αυτό το κύμα βίας εμπόδισε για άλλη μια φορά την προοπτική ειρήνης στον Νότιο Καύκασο. Από το 2021 βρίσκεται σε εξέλιξη μια σοβαρή διπλωματική διαδικασία με τη μεσολάβηση της Δύσης, παράλληλα η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν διαπραγματεύονταν και με τη μεσολάβηση της Μόσχας . Ξεκίνησαν επίσης διαπραγματεύσεις μεταξύ Αρμενίων του Καραμπάχ και εκπροσώπων του Μπακού, παρά το γεγονός ότι το Αζερμπαϊτζάν είχε αποκλείσει τον Διάδρομο του Λατσίν που συνδέει την Αρμενία με το Καραμπάχ, δημιουργώντας μια δύσκολη ανθρωπιστική κατάσταση. Ζητάμε τέτοιες διαπραγματεύσεις εδώ και πολλά χρόνια, αλλά το Αζερμπαϊτζάν ήταν έτοιμο για αυτό μόνο με τους δικούς του όρους.
Ο Ιλχάμ Αλίεφ είχε κι άλλες επιλογές, αλλά επέλεξε να χρησιμοποιήσει βία. Σχεδόν ολόκληρος ο πληθυσμός ένιωσε ανασφάλεια, απειλήθηκε με διώξεις και εγκατέλειψε το Καραμπάχ. Γνωρίζουμε ότι αυτές οι στρατιωτικές επιχειρήσεις συντονίστηκαν τόσο με την Τουρκία όσο και με τη Ρωσία. Στη Ρωσία, τα μέσα ενημέρωσης έλαβαν εντολή να μην κατηγορήσουν το Αζερμπαϊτζάν για την κλιμάκωση, αλλά τον Αρμένιο πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν», δήλωσε ο Ντε Βάαλ.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το Αζερμπαϊτζάν προτείνει τώρα μια λεγόμενη ατζέντα «επανένταξης», σύμφωνα με την οποία οι Αρμένιοι μπορούν να επιστρέψουν στο Καραμπάχ και να γίνουν πολίτες του Αζερμπαϊτζάν. «Θα πρέπει να σημειώσω ότι δεν υπάρχει διπλή υπηκοότητα στο Αζερμπαϊτζάν, επομένως οι άνθρωποι θα πρέπει να παραιτηθούν από την αρμενική υπηκοότητα. Νομίζω ότι οι διεθνείς θεσμοί, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και να παρατηρήσουν τέτοιες πρωτοβουλίες. Τίθεται το ερώτημα: γιατί προτείνεται μια τέτοια πρωτοβουλία όταν το 99% του πληθυσμού έχει εγκαταλείψει το Ναγκόρνο Καραμπάχ», αναρωτιέται ο ειδικός.
Ο ντε Βάαλ υπενθύμισε ότι καμία μειονότητα στο Αζερμπαϊτζάν δεν έχει πολιτικά δικαιώματα ή δυνατότητα αυτονομίας. Μια έκθεση του 2017 της Συμβουλευτικής Επιτροπής της Σύμβασης Πλαισίου για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων σημείωσε ότι οι μειονότητες στο Αζερμπαϊτζάν υφίστανται πίεση να είναι πιστές στο κράτος. Επίσης δεν δίνεται η ευκαιρία στις μειονότητες να εκφραστούν.
Σύμφωνα με έναν ανώτερο ερευνητή στο Carnegie Europe, υπάρχουν πολλές ανεξάρτητες αναφορές ότι το εκπαιδευτικό σύστημα του Αζερμπαϊτζάν διδάσκει στα παιδιά να μισούν τους Αρμένιους, παρουσιάζοντάς τους ως τρομοκράτες και κατακτητές που διέπραξαν γενοκτονία κατά του Αζερμπαϊτζάν τη δεκαετία του 1990.
«Δεδομένης τέτοιας ρητορικής, καθώς και των μέσων ενημέρωσης και των πολιτικών μηνυμάτων στο Αζερμπαϊτζάν, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι Αρμένιοι μπορούν να αισθάνονται ασφαλείς στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Χρειάζεται διεθνής έλεγχος. Για χρόνια, υπήρξαν πολλές εκκλήσεις για να επιτραπεί σε διεθνείς αποστολές διερεύνησης και παρατηρητών να επισκεφθούν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά το Αζερμπαϊτζάν έχει απορρίψει αυτές τις προτάσεις. Επίσης, οι πολιτιστικοί φορείς ζήτησαν να επισκεφθούν το μεσαιωνικό αρμενικό νεκροταφείο της Τζούγα, το οποίο καταστράφηκε. Ωστόσο, απορρίφθηκαν επίσης. Το μέλλον της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς στο Καραμπάχ είναι επίσης υπό αμφισβήτηση. Ο λεγόμενος «Διάδρομος του Ζανγκεζούρ», οι ισχυρισμοί του Αζερμπαϊτζάν ότι η Αρμενία είναι το ιστορικό έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, όλα αυτά τα ζητήματα χρειάζονται μια συνολική προσέγγιση», κατέληξε ο ντε Βάαλ.
