Συνομιλητής του Ermenihaber.am είναι ο Ντεμίρ Σονμέζ, φωτορεπόρτερ και υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο οποίος απελάθηκε από την Τουρκία για πολιτικές απόψεις το 1990 και εγκαταστάθηκε στην Ελβετία. Έχει αρμενικές και κουρδικές ρίζες.
Ποιός είναι ο Σονμέζ;
Ο Ντεμίρ Σονμέζ γεννήθηκε στο Ερζερούμ. Φυλακίστηκε πολλές φορές για πολιτικές απόψεις του. Μετά την αποφυλάκισή του σπούδασε στην Οικονομική Σχολή του Πανεπιστημίου Ανατόλια το 1986-1990. Το 1994 ίδρυσε το «Σπίτι Πολιτισμού της Γενεύης» με μια παρέα φίλων. Ο Σονμέζ δημοσίευσε περίπου 1.500 άρθρα σε μια από τις πιο διάσημες ελβετικές εφημερίδες, την Tribune de Geneve. Είναι μέλος των «Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα», «Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων», «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Τύπου», «Ενωσης Τύπου της Ελβετίας».
Ο Ντεμίρ Σονμέζ δημοσιεύει τις πρωτότυπες φωτογραφίες του στον ιστότοπο «Photography Geneva» και έχει επίσης ένα blog. Παρείχε στο Ermenihaber.am μια φωτογραφία του εξωφύλλου του βιβλίου του «Πληγωμένος Αετός» για τον πόλεμο του Αρτσάχ των 44 ημερών.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Ντεμίρ Σονμέζ ήταν ένας από τους λίγους δημοσιογράφους που ήταν στο Αρτσάχ και μετά τον πόλεμο ήταν ο πρώτος στην Ελβετία που δημοσίευσε ένα δίγλωσσο βιβλίο για τον πόλεμο των 44 ημερών, στα γαλλικά και στα αγγλικά. Αργότερα, οι αρμενικές και αγγλικές εκδόσεις του βιβλίου εκδόθηκαν στην Αρμενία. Τέσσερις φωτογραφίες του βιβλίου εκτέθηκαν στο Εθνικό Μουσείο της Ελβετίας για 3 μήνες.
-Αγαπητέ Ντεμίρ Σονμέζ, πώς αξιολογείτε τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων Αρμενίας-Τουρκίας που ξεκίνησε το 2021; Αναμένετε συγκεκριμένα αποτελέσματα στο εγγύς μέλλον;
– Κατά τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των χωρών, είναι απαραίτητο να δούμε τα συστήματα των χωρών. Η Δημοκρατία της Τουρκίας, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι χτισμένη πάνω στη φιλοσοφία των γενοκτονιών, των αρνήσεων, ενός έθνους, ενός κράτους και μιας πατρίδας. Το να περιμένει κανείς ομαλές σχέσεις από μια χώρα της οποίας τα θεμέλια δεν έχουν μπει σωστά είναι ήδη αδύνατο. Το να περιμένει κανείς από μια χώρα που δεν είναι δημοκρατική, δεν σέβεται διαφορετικές ταυτότητες, διαφορετικές θρησκείες, κάθε είδους ζωή και άποψη, να είναι σε ειρήνη με άλλες χώρες και λαούς και να αναπτύσσει κανονικές σχέσεις, είναι αντίθετο με τη φύση της συγκεκριμένης χώρας.
Με λίγα λόγια, μια χώρα που δεν μπορεί να ζήσει ειρηνικά με τους ανθρώπους της, μπορεί να είναι σε ειρήνη με άλλες χώρες και λαούς και να αναπτύξει κανονικές σχέσεις; Το τουρκικό κράτος, που γιορτάζει 100 χρόνια από την ίδρυσή του, κυβερνάται από αντιδημοκρατικές και στρατιωτικο-φασιστικές δικτατορίες εδώ και 100 χρόνια. Με βάση αυτό, δεν μπορώ να πω ότι αναμένω συγκεκριμένες θετικές εξελίξεις στις σχέσεις Αρμενίας-Τουρκίας.
Φυσικά, υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των χωρών: οικονομικές, πολιτικές, γεωπολιτικές, παγκόσμιες και περιφερειακές ισορροπίες και ιστορικές σχέσεις. Σε ορισμένες διαδικασίες, τα βήματα για την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας μπαίνουν στην ατζέντα για τους λόγους που προανέφερα και ξεχνιούνται πολύ γρήγορα. Μπορούμε να αξιολογήσουμε αυτές τις συναντήσεις ως διεθνή διπλωματική τακτική. Ένα βήμα μπροστά, δύο βήματα πίσω, δεν υπάρχει άλλο νόημα σε αυτή τη διαδικασία από 100 χρόνια επανάληψης προς τη διευθέτηση των σχέσεων.
-Μετά τον πόλεμο του 2020, η πλευρά του Αζερμπαϊτζάν επιτέθηκε ξανά, διέπραξε μια σειρά από εγκλήματα πολέμου, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών αιχμαλώτων Αρμενίων στρατιωτών κ.λπ. Ο μόνος δρόμος που συνδέει το Αρτσάχ με την Αρμενία, ο διάδρομος του Λατσίν, είναι κλειστός εδώ και μήνες. Και η Τουρκία εκφράζει επίσημα την υποστήριξή της στο Αζερμπαϊτζάν για τον αποκλεισμό του Διαδρόμου του Λατσίν. Κατά τη γνώμη σας, αυτή η συμπεριφορά της Τουρκίας δεν βλάπτει την προαναφερθείσα διαδικασία διευθέτησης;
– Όπως ανέφερα ήδη, ορισμένα βήματα που έγιναν προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης των σχέσεων αξιολογήθηκαν ως διπλωματική τακτική. Όπως αναφέρατε, η διαδικασία διευθέτησης Αρμενίας-Τουρκίας ξεκίνησε μετά τον πόλεμο του Αρτσάχ το 2020. Μέχρι να επουλωθούν οι πληγές του πολέμου, πόσο πραγματικό μπορεί να είναι αυτό το βήμα της Τουρκίας; Η Τουρκία ήταν ένα από τα μέρη σε αυτόν τον πόλεμο, η οποία πολέμησε με όλες τις στρατιωτικές της δυνατότητες στα διοικητικά σημεία του πολέμου και στο πεδίο της μάχης για να εφαρμόσει ένα νέο σχέδιο γενοκτονίας κατά του αρμενικού λαού. Για 44 ημέρες, ο Αρμενικός λαός όχι μόνο πολέμησε ενάντια στη 2η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ, αλλά και ενάντια στους τζιχαντιστές που τροφοδοτούνται από την Δημοκρατία της Τουρκίας, την προηγμένη στρατιωτική τεχνολογία του Ισραήλ. Και μάλιστα χιλιάδες νεαροί Αρμένιοι σκοτώθηκαν μπροστά ατα σιωπηλά και αδιάκριτα μάτια όλου του κόσμου. Όταν τα εδάφη του Αρτσάχ καταλήφθηκαν, δεκάδες χιλιάδες Αρμένιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους. Και η Τουρκία με κάθε ευκαιρία δηλώνει τη νίκη στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ) ως δική της. Αναφέρουν ανοιχτά ότι ήταν ένα από τα αντιμαχόμενα μέρη. Και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, δικτάτορας Αλίεφ, πλήρωσε το οικονομικό τίμημα αυτού του πολέμου στο τουρκικό κράτος, στον Ερντογάν, και συνεχίζει να το πληρώνει με δισεκατομμύρια δολάρια που αποκτήθηκαν από την πώληση πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η Τουρκία, αφού αντιμετώπισε την αρνητική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας ως πλευρά στον πόλεμο του Αρτσάχ, έπρεπε να καταφύγει στη λεγόμενη τακτική της εξομάλυνσης των σχέσεων, προκειμένου να είναι έτοιμη για τις διπλωματικές αντιδράσεις που θα διαμορφωθούν στο μέλλον. Η Τουρκία, ενώ κάνει τα λεγόμενα βήματα διευθέτησης, από την άλλη πλευρά, συνεχίζει τις επιθέσεις της εναντίον του λαού του Αρτσάχ χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους. Εδώ είναι το σχέδιο του Ερντογάν, του Πούτιν και του Αλίεφ να κλείσουν τον Διάδρομο Λατσίν, τον μόνο δρόμο που συνδέει την Αρμενία με το Αρτσάχ και είναι αποκλεισμένο από το Αζερμπαϊτζάν από τις 12 Δεκεμβρίου 2022. Εδώ και μήνες, χιλιάδες Αρμένιοι από το Αρτσάχ διέκοψαν κάθε επαφή με τον κόσμο. Θέλουν να σπάσουν την ισχυρή θέληση του λαού του Αρτσάχ. Και ο κύριος στόχος είναι η κατάληψη του Αρτσάχ, και αργότερα επίσης η εφαρμογή νέων σχεδίων επίθεσης με στόχο την Αρμενία.
Σε αυτό το νέο σχέδιο επίθεσης, στόχος δεν είναι μόνο το Αρτσάχ και η Αρμενία, αλλά νέα και πιο ολοκληρωμένα πολεμικά σχέδια βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη για ολόκληρη την περιοχή. Ο Αλίεφ, ο Ερντογάν, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ στοχοποιούν τα πολεμικά σχέδια του Ιράν στην ημερήσια διάταξη. Ειδικά τις τελευταίες ημέρες, η στρατιωτική δραστηριότητα προς την κατεύθυνση των εδαφών του Αζερμπαϊτζάν, της Αρμενίας και των συνόρων του Ιράν είναι για αυτόν τον σκοπό. Οι τελευταίες εξελίξεις στο Ιράν, ο πληθυσμός των 20 εκατομμυρίων Αζέρων που ζουν στο Ιράν, οι διπλωματικές σχέσεις Ισραήλ-ΗΠΑ-Ιράν και ιδιαίτερα οι πρόσφατες παρόμοιες εξελίξεις στις αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας ενάντια στο ιρανικό καθεστώς δείχνουν ότι το μέλλον των δικτατορικών καθεστώτων του Αλίεφ και του Ερντογάν εξαρτάται από έναν τέτοιο πόλεμο.
Ελπίζω να μην επιτραπεί μια τέτοια περιπέτεια. Συνοψίζοντας, η Ρωσία και η Τουρκία είναι κυρίως υπεύθυνες για όλες τις επιθέσεις που στρέφονται εναντίον του Αρτσάχ και της Αρμενίας. Εάν δεν υποστηρίξουν και δεν επιβεβαιώσουν, το Αζερμπαϊτζάν δεν θα πραγματοποιήσει ποτέ καμία επίθεση.
Σήμερα, η ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τον πόλεμο Ουκρανίας-Ρωσίας ένωσε αυτές τις δυνάμεις με βάση κοινά συμφέροντα. Η πώληση ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω των αγωγών του Αζερμπαϊτζάν και του εδάφους της Τουρκίας είναι στρατηγικής σημασίας. Οι ζωτικές φλέβες του Πούτιν, του Ερντογάν και του Αλίεφ είναι «συνδεδεμένες μεταξύ τους». Η βλάβη σε μία από αυτές τις φλέβες μπορεί να ανατρέψει ολόκληρη την ισορροπία. Ταυτόχρονα, η υποστήριξη της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν στην Ουκρανία στον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο, η πώληση τουρκικής κατασκευής drones και μαχητικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών στον ουκρανικό στρατό αποδεικνύουν πόσο δύσκολες και γεμάτες αντιφάσεις είναι αυτές οι σχέσεις.
-Ως αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας διευθέτησης, αναμένεται να ανοίξουν τα σύνορα των δύο χωρών. Ανεξάρτητα από το πόσο έτοιμες είναι οι κυβερνήσεις, κατά τη γνώμη σας, είναι έτοιμοι οι αρμενικοί και τουρκικοί λαοί για διευθέτηση αυτή τη στιγμή;
– Το κύριο και καθοριστικό εδώ είναι η ετοιμότητα του τουρκικού κρατικού συστήματος. Φυσικά, οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν μια σειρά από βήματα, αλλά δεν είναι απαραίτητα. Υπάρχει ανάγκη για ριζικές αλλαγές στο κρατικό σύστημα. Το τουρκικό κράτος έχει έναν «βαθιά κρυμμένο εγκέφαλο», ή μπορούμε επίσης να το ονομάσουμε «βαθιά κρυμμένο κράτος», και ο τουρκικός λαός που αποδέχεται την επίσημη ιδεολογία αυτού του «βαθιά κρυμμένου εγκεφάλου» θα δεχτεί τη διευθέτηση μόνο με τη μορφή που δείχνει αυτή η ιδεολογία. Εάν με τον όρο διευθέτηση εννοείτε μόνο το άνοιγμα των συνόρων, την ανάπτυξη του εμπορίου και των αμοιβαίων διπλωματικών σχέσεων, τότε, κατά τη γνώμη μου, δεν θα υπάρξουν μεγάλες αντιδράσεις και από τις δύο πλευρές.
– Πλησιάζει η 108η επέτειος της Γενοκτονίας των Αρμενίων. Στα πρώτα χρόνια της διοίκησης του κόμματος «Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη» (AKP), που ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία πριν από 20 χρόνια, γίναμε μάρτυρες, έστω και λίγο, ότι το ταμπού να μην μιλάμε για τη Γενοκτονία των Αρμενίων καταρρίφθηκε. Κατά τη γνώμη σας, σε αυτά τα 20 χρόνια, υπήρξαν αλλαγές στην προσέγγιση αυτού του θέματος στην αντίληψη του κοινού στην Τουρκία, και τι πιστεύει η πλειοψηφία των Τούρκων για τη Γενοκτονία των Αρμενίων;
– Ο πρόεδρος του AKP, ο πρόεδρος της χώρας Ερντογάν είπε κάποτε κυριολεκτικά στην τηλεόραση. «Υπήρχαν άνθρωποι που μου έλεγαν χειρότερα πράγματα. Λυπάμαι, αλλά με αποκάλεσαν Αρμένιο». Εδώ είναι ο πιο προφανής ορισμός της αντίληψης του κοινού στην Τουρκία σχετικά με τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Αυτή η ομιλία έγινε στις 6 Αυγούστου 2014. Μέχρι τώρα, έχετε δει τον Ερντογάν να ζητά συγγνώμη από τον αρμενικό λαό μετά από αυτή τη δήλωση; Η αποδοχή της Γενοκτονίας των Αρμενίων είναι το αιώνιο ζήτημα του τουρκικού λαού και του κράτους. Το γεγονός ότι η Τουρκία ήταν εμπόλεμη πλευρά στον πόλεμο του Αρτσάχ, ένας από τους κύριους στόχους της ήταν η κατάληψη αρμενικών εδαφών στο δρόμο για την πραγματοποίηση του παντουρκιστικού και τουρανικού ονείρου των Τούρκων εθνικιστών.
– Στις 14 Μαΐου η Τουρκία πηγαίνει σε μεγάλες εκλογές. Πώς θα επηρεάσει η πιθανή αλλαγή εξουσίας στην Τουρκία τις σχέσεις με την Αρμενία;
– Η διεξαγωγή των εκλογών εξαρτάται λίγο από το κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό κλίμα της Τουρκίας, από τις περιφερειακές και διεθνείς εξελίξεις που προανέφερα. Το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν εξαρτάται από αυτές τις εκλογές. Εκατομμύρια ψηφοφόροι που καταπιέζονται υπό το δικτατορικό καθεστώς για 20 χρόνια απαιτούν να φύγει ο Ερντογάν από την εξουσία και να καταδικαστεί στα διεθνή δικαστήρια για τα εγκλήματά του κατά της ανθρωπότητας. Βλέποντας αυτές τις πραγματικότητες, ο Ερντογάν και ο εταίρος του Αλίεφ μπορούν να κάνουν κάθε είδους τρελά πράγματα.
Η πιθανή αλλαγή εξουσίας στην Τουρκία μπορεί φυσικά να δημιουργήσει μια σειρά από εξελίξεις. Η νέα κυβέρνηση μπορεί να σταματήσει την επιθετική πολιτική προς την Αρμενία και να κάνει βήματα προς την ανάπτυξη σχέσεων γειτονίας. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η νεοσύστατη κυβέρνηση θα είναι κυβέρνηση συνασπισμού. Νομίζω ότι τη μεγαλύτερη συμβολή στην ανάπτυξη των σχέσεων Αρμενίας-Τουρκίας στη νέα κυβέρνηση θα έχουν τα «Λαοδημοκρατικά» και τα αριστερά κόμματα.
