«Πιο δύσκολη ανασκαφή δεν έχω κάνει», έλεγε στην Κathimerini.gr τον περασμένο Αύγουστο η αεικίνητη Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη πριν ακόμη ολοκληρώσει τις έρευνες που συνέχισε και το φετινό καλοκαίρι, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Με τους περιορισμούς, το άγχος της αυξημένης μεταδοτικότητας της COVID-19, τα self tests, εκείνη ερευνούσε ακούραστα στη Ζώμινθο, σε ύψος 1.200 μέτρων.
Ανασκαφή που συνέχισε μετά τον θάνατο του Γιάννη Σακελλαράκη το 2010. Ηδη από τη δεκαετία του ’80, που ξεκίνησαν εκεί οι έρευνες, μέχρι φέτος, υπήρχαν πολλές εκπλήξεις. Ενα μοναδικό μινωικό ανακτορικό κέντρο σε βουνό που λειτούργησε αδιάλειπτα στους αιώνες σε θέση στρατηγική: κοντά στο Ιδαίο Αντρο και στην Κνωσό. Η έκταση του συγκροτήματος των Παλαιοανακτορικών χρόνων (1.900-1.700 π.Χ.) είναι μεγάλη, όπως και του κτιρίου της Νεοανακτορικής περιόδου (1.700-1.600) που οικοδομήθηκε πάνω του.
Η αυλή του μινωικού ανακτόρου που εντοπίσθηκε, αποσαφηνίζει την εικόνα του ανακτόρου, το οποίο ήταν 1.800 τ.μ., πολυτελές, με 71 δωμάτια στο ισόγειο, εργαστήρια και αποθήκες. Το τμήμα που ερεύνησε το καλοκαίρι η δρ Εφη Σακελλαράκη, ήταν επιστρωμένο με ακανόνιστες πλάκες που βρέθηκαν πεσμένες λοξά, ακολουθώντας την κλίση του παρακείμενου λόφου. Ολα αποκαλύπτουν την προηγμένη τεχνογνωσία της εποχής.
Η αυλή διαμορφώθηκε στη Νεοανακτορική εποχή, όταν οι κάτοικοι της Ζωμίνθου μετά τον μεγάλο σεισμό επέστρεψαν στο κατεστραμμένο ανάκτορο, κατασκευάζοντας στα ερείπιά του ένα μικρότερο, αλλά ψηλότερο και μεγαλοπρεπές. Η αυλή αυτή έπαιξε ρόλο και στις τελετουργίες του ιερατείου. Και όπως σε εκείνη της Κνωσού, των Αρχανών και της Φαιστού, καταλήγει ένας διάδρομος από το εσωτερικό του κτιρίου. Μάλιστα, από μικρογραφικές τοιχογραφίες της Κνωσού φαίνεται ότι σε εκείνον τον διάδρομο περπατούν γυναίκες με το γνωστό μινωικό ένδυμα και τα χέρια υψωμένα σε τελετουργικές κινήσεις.
Οταν επικοινωνήσαμε τον Αύγουστο, η ανασκαφέας δεν είχε ολοκληρώσει ακόμη τις έρευνες της περιόδου. Ο απολογισμός τώρα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, κτίσματα της Παλαιοανακτορικής περιόδου σε έκταση τουλάχιστον 100 τ.μ., που εντοπίστηκαν κάτω από την αυλή, επιβεβαιώνοντας ότι το αρχαιότερο ανάκτορο ήταν μεγαλύτερο. Επίσης πολλά κινητά ευρήματα κάτω από τις πλάκες: οι λεγόμενες «αυγοθήκες» (eggcups), κωνικά κύπελλα διαφόρων τύπων, πινάκια, κυλινδρικά ανάγλυφα σκεύη, καρποδόχες, τεμάχια πυριτόλιθων, τμήματα ορείας κρυστάλλου, λίθινο ένθεμα σε σκεύος κ.ά.
Οι υποδειγματικές έρευνες στη Ζώμινθο –με λίγη ακόμη εργασία– φτάνουν πια στο τέλος τους και είναι πλέον επιβεβαιωμένο ότι «το πρώτο και μοναδικό έως σήμερα μινωικό ανάκτορο σε βουνό (ύψος 1.200 μ.) ήταν ένα ακμάζον θρησκευτικό κέντρο». Εδώ συγκέντρωναν τον πλούτο του Ψηλορείτη.
