Αγνοώντας τις εκκλήσεις και τις προτροπές των διεθνών οργανισμών, οι Αζέροι εξακολουθούν να καταστρέφουν σε κρατικό επίπεδο τις χριστιανικές αξίες που δημιουργήθηκαν με την πάροδο των αιώνων στους κατεχόμενους οικισμούς του Αρτσάχ – μοναστήρια και εκκλησίες, χατσκάρ, άλλα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, όλα τα μουσεία στο Χαντρούτ και στις γύρω κοινότητες λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν από τον εχθρό. Δυστυχώς, μόνο ένα μικρό μέρος των λειψάνων αφαιρέθηκε και σώθηκε από τους βαρβάρους.
Τα μοναδικά εκθέματα της έκθεσης «Θα γυρίσουμε», που άνοιξε στο φουαγιέ του ξενοδοχείου «Ευρώπη» στο Στεπανακέρτ, αφηγούνται την ιστορία των πνευματικών και ιστορικών μνημείων που καταστράφηκαν μαζικά κατά τη διάρκεια του πολέμου των 44 ημερών στα κατεχόμενα από τον εχθρό εδάφη. Σύμφωνα με τον Σεργκέι Σαχβερντιάν, επικεφαλής του Δημόσιου Συμβουλίου για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Δημοκρατίας του Αρτσάχ, «πολύ λίγα αντικείμενα διασώθηκαν από τα βομβαρδισμένα μουσεία . Τα πιο αξιοσημείωτα από αυτά τα «ευρήματα» είναι αντικείμενα του Ιστορικού και Γεωγραφικού Μουσείου Χαντρούτ και του Οίκου-Μουσείου μετά τον στρατάρχη Χουντιάκοφ στο Μετς Ταχέρ. Η καμπάνα, οι κουρτίνες και τα κηροπήγια της εκκλησίας του Αγίου Σωτήρα του Μετς Ταχέρ δίνουν μια ιδιαίτερη λάμψη στη συλλογή.
Ο γνωστός Ρώσος αρχιτέκτονας Νικίτα Σανγκίν, ο οποίος δημόσια τη φωνή του και καταδίκασε τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τους Αζερμπαϊτζάν σε επιστημονικές δημοσιεύσεις και απαίτησε να σταματήσει ο βανδαλισμός και η αντι-αρμενική πολιτική, είπε: «Αυτό που είδα και ένιωσα δεν τα χωράει ανθρώπου νους. Αυτό που συνέβη είναι μια πολιτιστική γενοκτονία και μας θυμίζει τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν εναντίον του Αρμενικού λαού στην Οθωμανική Τουρκία στις αρχές του περασμένου αιώνα». Ως παράδειγμα, ανέφερε από την μία την καταστροφή και βεβήλωση εκκλησιών και άλλων ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων στην πόλη φρούριο Σούσι, και από την άλλη την τελετή έναρξης λειτουργίας ενός τζαμιού με επικεφαλής τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν στο κέντρο της Χαντρούτ, η οποία είναι «μια τέλεια εκδήλωση κυνισμού από τον Αλίεφ».
Ο αρχιτέκτονας παρατήρησε: «Οι άνθρωποι που ζουν εδώ μάχονται για την προστασία της χώρας τους, της γης και του νερού τους, τις πνευματικές και πολιτιστικές τους αξίες και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να παραβιάσει τα δικαιώματά τους, να αφαιρέσει την πλούσια ιστορία που έχουν δημιουργήσει ανά τους αιώνες. Μοιράστηκα επίσης για όλα αυτά στη σελίδα μου στο Facebook και, φυσικά, μου επιτέθηκαν οι Αζέροι. Συχνά έχω στοχοποιηθεί και απαξιωθεί από εξτρεμιστές. Δεν έχω ιδέα πόσο άρρωστη είναι η κοινωνία του Αζερμπαϊτζάν. Δεν θέλω να κατηγορήσω τους απλούς ανθρώπους για αυτό, επειδή η κυβέρνηση, η ηγεσία αυτής της χώρας, είναι ένοχη για τη διάδοση του μίσους και της εχθρότητας προς τους Αρμένιους. Και μερικές φορές αναρωτιέμαι πώς ο κόσμος, η διεθνής κοινότητα, ανέχεται έναν δικτάτορα που διέπραξε τόσα εγκλήματα και θηριωδίες, ο οποίος συνεχίζει την «θριαμβευτική πορεία» του χωρίς εμπόδια. Ως πότε;…»
Αναφερόμενος στη μεταμόρφωση και την παραμόρφωση της εκκλησίας του Αγίου Σωτήρα στο Σούσι, ο αρχιτέκτονας βλέπει εδώ μακρινούς στόχους και πιο «σκοτεινές πράξεις». «Έχω ακούσει ότι οι κακοί προσπαθούν να αποδώσουν το αρμενικό χριστιανικό μνημείο στους Αγβανούς. Αλλά είμαι σίγουρος ότι δεν θα τα καταφέρουν. Οι παραποιητές της ιστορίας κάποτε θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη. Απλώς η μέρα αυτή λίγο αργεί».
Νταβίτ Μικαελιάν
Στεπανακέρτ
